Poradnik – Jak fotografować Drogę Mleczną w Polsce

Droga Mleczna – nasz dom

Widok Drogi Mlecznej – galaktyki, w której żyjemy, jest jednym z najpiękniejszym, jaki możemy zobaczyć na nocnym niebie. Ogrom gwiazd, widoczne gołym okiem struktury są widokiem niezapomniany i niestety coraz rzadszym. Stale rosnące zanieczyszczenie światłem sprawia, że coraz mniej ludzi może ten widok podziwiać. A szkoda, bo ten widok od zawsze inspirował ludzi, pobudzał ciekawość, skłaniał do zadawania pytań.

Droga Mleczna jest również bardzo wdzięcznym, a może nawet najciekawszym obiektem do fotografowania. To właśnie na fotografii można pokazać bogactwo jej kolorów i struktur, które są zbyt słabe, aby je obserwować nieuzbrojonym okiem. Wstęga Drogi Mlecznej jest ozdobą zdjęć astrokrajobrazowych i odpowiednio wkomponowana w kadr wzbudza zachwyt wśród oglądających.

Kiedy obserwować i fotografować Drogę Mleczną

Droga Mleczna jest galaktyką spiralną, jest naszym domem. To w niej żyjemy. W związku z tym patrzymy na nią od wewnątrz. Nasza Galaktyka widoczna jest dla nas w formie wyraźnie jaśniejszej smugi przecinającej całe niebo. Niczym mleko rozlane po nieboskłonie.

Droga Mleczna widoczna jest dla nas przez cały czas, o każdej porze roku. Jednak nie zawsze widzimy jej centrum. A to właśnie centrum Galaktyki jest potocznie w środowiskach fotograficznych nazywane Drogą Mleczną. Głównie dlatego, że to właśnie centrum naszej Galaktyki jest najjaśniejsze i najbardziej atrakcyjne zarówno wizualnie jak i fotograficznie. I na fotografowaniu centrum Drogi Mlecznej czyli okolic gwiazdozbioru Strzelca skupimy się w tym poradniku.

Gdzie na niebie szukać Drogi Mlecznej

Jak już mowa o gwiazdozbiorach, zatrzymajmy się przy nich na chwilę. Drogę Mleczną najłatwiej zlokalizować na niebie, odnajdując bardzo charakterystyczny układ gwiazd tworzący Trójkąt letni. Jest to asteryzm, który, jak sama nazwa wskazuje, ma kształt trójkąta, którego wierzchołki tworzą jasne gwiazdy: Deneb z gwiazdozbioru Łabędzia, Wega z gwiazdozbioru Lutni oraz Altair z gwiazdozbioru Orła. Droga Mleczna przecina wspomniany Trójkąt letni, biegnąc w dół ku horyzontowi przez gwiazdozbiór Tarczy (nazwany pierwotnie przez Heweliusza Tarczą Sobieskiego) i gwiazdozbiór Wężownika. W Polsce tuż nad horyzontem, w okresie najlepszej widoczności Drogi Mlecznej można zobaczyć jeszcze gwiazdozbiór Strzelca, którego gwiazdy tworzą kształt przypominający czajniczek. Należy również wspomnieć o gwiazdozbiorze Skorpiona z pięknie świecącym w ciepłych barwach, jasnym Antaresem.

Odnalezienie Drogi Mlecznej jest na początku największym wyzwaniem dla początkujących fotografów nocnego nieba. Wiem, że część osób ma z tym duży problem. Często próbują fotografować o złej porze roku, przy złej fazie Księżyca, lub najzwyczajniej kierują aparat nie w tę stronę co trzeba. Zatem kiedy i gdzie najlepiej fotografować Drogę Mleczną?

Pory roku mają znaczenie

Najlepszy czas na fotografowanie to okres od połowy marca do maksymalnie połowy października, przy czym największą część centrum Galaktyki zaobserwujemy na wiosnę podczas kwietniowego nowiu. Wiąże się to z koniecznością bardzo wczesnego wstawania, bo na wiosnę Droga Mleczna widoczna jest przed wschodem Słońca. Można również nie kłaść się przez całą noc :)

Latem i jesienią jest łatwiej, bo wypatrywanie centralnej części Galaktyki możemy rozpocząć wieczorem, gdy tylko dostatecznie się ściemni.
No właśnie, musi być ciemno, a precyzyjnie musi być noc astronomiczna. W Polsce w okresie przesilenia letniego cieszymy się tak długim dniem, że noce astronomiczne nie występują. W tym okresie mamy do czynienia z tzw. „białymi nocami”, kiedy to niebo nigdy nie robi się całkiem czarne. To najtrudniejszy okres dla wielbicieli rozgwieżdżonego nieba. Na północy Polski to okres mniej więcej od początku maja do początku sierpnia. Na południu kraju noce astronomiczne żegnamy na krócej, od początku czerwca do początku lipca. W tym czasie możemy się wybrać na romantyczny spacer przy gwiazdach, jednak Drogi Mlecznej raczej nie zobaczymy. Fotografowanie Drogi Mlecznej w najkrótsze noce jest możliwe w południowej części kraju. Będziemy mieli na to maksymalnie godzinę. Mniej więcej przez taki okres czasu niebo nad południowym horyzontem będzie wystarczająco ciemne.

Należy również wspomnieć, że w zależności od pory roku, Droga Mleczna inaczej przecina nasze niebo. Na wiosnę jest nachylona pod większym kątem przez co łatwiej ją ująć w poziomym kadrze. Późnym latem Galaktyka wyłania się znad horyzontu praktycznie pionowo. Jeśli więc chcemy pokazać jej większą część musimy fotografować w pionowym kadrze.

Księżyc lubi przeszkadzać

Poza porą roku jest jeszcze jeden element, który jest istotny przy wyborze dogodnego do fotografowania terminu. Mowa tu oczywiście o Księżycu. Droga Mleczna jest bardzo subtelnym obiektem na niebie. Aby była widoczna musi być ciemno, a więc również Księżyc nie może rozświetlać nieba. Najlepszą fazą, przy której sfotografujemy Księżyc jest oczywiście nów i jego okolice. To wtedy światło odbite od Księżyca nie będzie nam zupełnie przeszkadzało. Jednak nie tylko w nowiu możemy fotografować Galaktykę.

Na wiosnę, gdy centrum Drogi Mlecznej widoczne jest nad ranem, możemy fotografować od nowiu nawet do pierwszej kwadry. Ważne jest aby Księżyc zachodził przed rozpoczęciem świtu astronomicznego, dając tym samym szansę na sfotografowanie centrum Drogi Mlecznej.

Późnym latem i jesienią mamy do czynienia z odwrotną sytuacją. Droga mleczna w największym zakresie widoczna jest wieczorem, po zapadnięciu zmierzchu astronomicznego. Ważne jest aby to wtedy na niebie nie było Księżyca. Z taką sytuacją mamy do czynienie od trzeciej kwadry do nowiu.

Zestawienie okresów najlepszej widoczności centrum Drogi Mlecznej w Polsce przedstawia poniższa tabela.

Gdzie fotografować Drogę Mleczną

Poza porą roku i fazą Księżyca kolejnym bardzo istotnym czynnikiem jest miejsce, z którego będziemy prowadzili obserwację lub będziemy fotografować. Wybierając lokalizację, powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na zanieczyszczenie światłem. Im większe rozświetlenie nieba sztucznym oświetleniem, tym mniejsze szanse na zobaczenie Drogi Mlecznej. Dlatego na poszukiwanie Drogi Mlecznej najlepiej udać się w miejsce z dala od zabudowy oświetlenia dużych miast. Z pomocą przyjdzie nam mapa zanieczyszczenia światłem dostępna pod adresem https://www.lightpollutionmap.info

Planując dalszą wycieczkę, wybierajmy raczej kierunek południowy niż północny. Szerokość geograficzna na której będziemy też ma znaczenie. Im dalej na południe, tym wyżej na niebie będzie się znajdowało centrum Galaktyki. W Polsce zdecydowanie lepiej jechać w góry niż nad morze lub Mazury.

Wybierając już konkretne miejsce, w danej lokalizacji zadbajmy o to, aby elementy krajobrazu nie zasłoniły nam najważniejszej części Drogi Mlecznej, która na naszych szerokościach geograficznych jest widoczna nisko nad horyzontem. Upewnijmy się, że wiosną będziemy mieli odsłonięty horyzont w kierunku południowo-wschodnim i południowym. Latem i jesienią musimy zadbać o dobrą widoczność w kierunku południowym i południowo-zachodnim. To właśnie tam będzie widoczna Droga Mleczna.

Podsumujmy. Idealne miejsce do fotografowania Drogi Mlecznej położone jest na południu, musi być wolne od zanieczyszczenia światłem, zwłaszcza w kierunku południowym. Jak widać, w Polsce wszystkie drogi prowadzą astropejzażystów w Bieszczady. Najlepiej jechać tam na wiosnę lub późnym latem.

Potrzebny sprzęt

Fotografowanie drogi mlecznej zasadniczo nie różni się od fotografowania innych obiektów na nocnym niebie. Musimy się więc zaopatrzyć w typowy sprzęt używany w fotografii nocnej.

Aparat – To oczywiście podstawowy element jaki będziemy potrzebowali. Najlepiej jak będzie to lustrzanka lub bezlusterkowiec z wymienną optyką. Może to być również kompakt lub nawet smartfon z górnej półki. Ważne jest, aby posiadał tryb manualny, który umożliwi pełną kontrolę nad parametrami naświetlania. Oczywiście im nowszy aparat, z nowszą matrycą tym lepsze jakościowo zdjęcia zrobimy. Fotografowanie Drogi Mlecznej jest bardzo wymagające dla sprzętu.

Obiektyw – Im jaśniejszy obiektyw posiadamy tym lepiej. Będziemy w stanie „złapać” więcej światła, co jest jak najbardziej wskazane przy tak słabo świecącym obiekcie jakim jest Droga Mleczna. Jaśniejszy obiektyw to ten, który pozwala nam fotografować z mniejszą wartością przysłony. Im mniejsza wartość przysłony jaką możemy ustawić w obiektywie, tym jaśniejszy jest sam obiektyw. Przykładowo przysłona f/1.4 wpuści więcej światła niż f/2.0 czy też f/2.8. Zdecydowanie lepsze będą również obiektywy szerokokątne niż teleobiektywy. Pozwolą one z jednej strony dłużej naświetlać bez poruszenia gwiazd, a z drugiej pozwolą zarejestrować większy obszar samej Drogi Mlecznej.

Typowe obiektywy kitowe to zazwyczaj te o ogniskowych 18-55 i światłosile f/3.5-5.6. Są one trochę „ciemne”, jednak nawet nimi możemy sfotografować Drogę Mleczną. Możemy również wykorzystać jasne obiektywy stałoogniskowe o dłuższej ogniskowej 35 lub 50 mm. Są one relatywnie tanie w stosunku do jasności jaką oferują. Jednak w takim przypadku, chcąc pokazać większy obszar Galaktyki, będziemy musieli wykonać panoramę.

Statyw – Jak w każdej fotografii nocnej, tak i tutaj będziemy musieli skorzystać ze statywu umożliwiającego zrobienie ostrych zdjęć z dłuższymi czasami naświetlania. Statyw może być dowolny, byle był w stanie stabilnie utrzymać nasz aparat z obiektywem. O wyborze statywu już kiedyś pisałem. Odsyłam do tego tekstu.

Pilot lub wężyk – Przydadzą się do zdalnego wyzwolenia migawki. Nie są jednak niezbędne. Możemy również skorzystać z wbudowanej w aparat opcji samowyzwalacza. Ważne jest, abyśmy nie poruszyli aparatu w trakcie wykonywania zdjęć.

Latarka, lub nawet dwie – Niby sprawa oczywista lecz trzeba o niej wspomnieć. W nocy dobrze jest mieć ze sobą dwie latarki, w tym jedną czołówkę. Ułatwia to znacznie poruszanie się po terenie oraz fotografowanie. Drugą latarkę wykorzystamy do ustawienia ostrości.

Opcjonalnie przydadzą się nam również:

Smartfon – Nie, nie będziemy go używać jako latarki. Przyda się on osobom nieobeznanym z nocnym niebem . Przy pomocy odpowiedniego oprogramowania z łatwością odszukamy Drogą Mleczną. Polecam zainstalowanie i przetestowanie takich programów jak: Sky Map, SkySafar czy Star Walk 2.

Zielony laser – Bardzo przydatne narzędzie znacznie ułatwiające kadrowanie ciemną nocą. Przeczytaj o nim więcej w tym wpisie.

Prowadzenie za ruchem gwiazd – Droga mleczna te jeden z tych tematów, przy fotografowaniu których bardzo pomaga montaż prowadzący aparat za ruchem nieba. Pozwala on na dłuższe naświetlanie bez rejestracji poruszonych gwiazd. W efekcie dłuższego naświetlania będziemy w stanie otrzymać dużo bardziej szczegółowy obraz Drogi Mlecznej. Wspominam tu tylko o tym, bo temat jest bardzo obszerny i zdecydowanie na osobny wpis.

Jak fotografować Drogę Mleczną

Fotografowanie rozpoczynamy od stabilnego rozłożenia statywu. To ważne, bo będziemy naświetlać kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt sekund, podczas których statyw nie może się np. osuwać na niestabilnym gruncie. Statyw warto również wypoziomować. Ułatwi nam to kadrowanie i wykonywanie panoram, jeśli się na nie zdecydujemy.

Ustawiając parametry w naszym aparacie pamiętajmy o:

Format zapisu RAW – Zawsze w nocy fotografujemy w formacie RAW. Pozwoli nam to w pełni wykorzystać potencjał naszego aparatu. Zarejestrujemy więcej danych co będzie później bardzo pomocne przy postprocesingu.

Ogniskowa – Jeśli dysponujemy obiektywem zmiennoogniskowym (tzw. zoom) ustawmy najkrótszą możliwą ogniskową.

Ustawienie ostrości – Zalecam ustawić ostrość ręcznie, korzystając z tryby live-view. Przy powiększonym obrazie kręcimy pierścieniem ostrości tak długo, aż uzyskamy punktowe gwiazdy, najmniejsze jak to tylko możliwe. Możemy również skorzystać z autofocusa, ostrząc na jakieś oddalone źródło światła, takie jak np. latarnia na horyzoncie. W tym wypadku musimy pamiętać aby po ustawieniu ostrości wyłączyć w aparacie lub na obiektywie autofocus. Dokładniej o ustawieniu ostrości w fotografii gwiazd przeczytacie w osobnym wpisie.

Tryb manualny – Przestawmy aparat w tryb manualny oznaczony najczęściej w aparatach literą M. W nocy automatyka aparatu zazwyczaj się nie sprawdza. Jest najzwyczajniej za ciemno aby światłomierz aparatu był w stanie poprawnie dobrać parametry.

Odszumianie – Możemy się pokusić o włączenie w aparacie funkcji odszumiania przy długich czasach ekspozycji. Jeśli włączymy tę funkcję aparat po zrobieniu zdjęcia wykona drugą ekspozycję przy zamkniętej migawce aparatu. Zarejestruje wtedy same szumy, które następnie odejmie od właściwego zdjęcia. Pozwoli to uzyskać mniej zaszumione zdjęcia, co ma duże znaczenie zwłaszcza jeśli fotografujemy starszym aparatem.

Balans bieli – W tym przypadku możemy zdać się na tryb automatyczny. Jeśli nasz aparat pozwala na manualne ustawienie temperatury barowej to warto skorzystać z tej możliwości. W takim przypadku gdy fotografujemy w miejscu o małym zanieczyszczeniu światłem, ustawmy balans bieli na 4500-5000K. Pozwoli to na wierniejsze zarejestrowanie kolorów Drogi Mlecznej. Gdy fotografujemy przy dużym zanieczyszczeniu światłem możemy ustawić balans bieli przesunięty w stronę chłodniejszych kolorów, na poziomie 2500-3500 K. Dzięki temu niebo nie będzie aż tak bardzo brązowe, jednak kolory Drogi Mlecznej będą zdecydowanie zbyt chłodne, a barwy gwiazd nie zostaną oddane wiernie.

Parametry naświetlania

Na koniec zostanie nam ustawienie parametrów samej ekspozycji. Tu nie ma jednego uniwersalnego ustawienia, a wszystko zależy od tego czym i gdzie fotografujemy.

Przysłona – Rozpocznijmy od ustawienia najniższej dostępnej w naszym obiektywie przysłony, czyli zostawmy obiektyw maksymalnie otwarty. W przypadku obiektywu kitowego, sprzedawanego razem z aparatem, będzie to zazwyczaj wartość f/3.5. Jeśli mamy jasny obiektyw stałoogniskowy to możemy pokusić się o jego delikatne przymknięcie w celu skorygowania wad optycznych obiektywu i poprawienia jakości rejestrowanego obrazu. Poruszamy się raczej w zakresie niższych wartości f/1.4 – f/2.8.

Czas – W kolejnym kroku przechodzimy do ustalenia czasu, przez jaki będziemy naświetlać nasze zdjęcie. Nie możemy tego robić zbyt długo, gdyż wtedy gwiazdy na zdjęciu zarejestrują się formie kresek a nie punktów. Wynika to oczywiście z pozornego ruchu obrotowego gwiazd na niebie. Chcąc uniknąć tego efektu skorzystajmy z reguły reguła 600 (lub 500), o której już kiedyś pisałem. Maksymalny czas naświetlania, na jaki możemy sobie pozwolić otrzymamy dzieląc liczbę 600 lub 500 przez ogniskową, jaką będziemy fotografowali.

W przypadku fotografowania Drogi Mlecznej zalecam bardziej restrykcyjne podejście i podstawienie do wzoru liczbę 500. Wynika to z faktu, że będziemy fotografowali w kierunku południowym, gdzie najszybciej zauważamy przemieszczanie się gwiazd w kadrze. Czasy jakie będziemy stosować przy fotografowaniu ze statywu powinny się zawierać w przedziale mniej więcej od 10 do 30 sekund. Dla bardzo szerokich obiektywów typie rybie oko może to być nawet 40 sekund. Będzie to też zależało jak duże poruszenie gwiazd na zdjęciu będzie dla nas akceptowalne.

ISO – Na końcu ustawiamy czułość, z jaką będziemy fotografować. Zacznijmy od ustawienia iso na poziomie 3200. Zróbmy zdjęcie i oceńmy poziom jego naświetlanie. Jeśli jest zbyt jasne, zmniejszymy iso do 1600 i wykonujemy kolejne zdjęcie. Jeśli pierwsze zdjęcie było zbyt ciemne, wykonujemy kolejne zdjęcie z iso podniesionym do 6400. Jeśli drugie zdjęcie jest zbyt jasne/ciemne wykonujemy kolejne zmieniając wartość iso.

Najczęściej parametry z jakimi fotografujemy Drogę Mleczną wyglądają następująco:
Przysłona – f/1.4 – f/2.8
Czas – 15 – 30 sekund
Iso – 3200 – 6400

Są to oczywiście sugerowane zakresy parametrów wynikające z mojego doświadczenia. Mogą się one różnić w zależności od miejsca, w którym fotografujemy, zanieczyszczenia światłem jakie tam występuje, sprzętu jakim dysponujemy.

Siła panoramy

Nie przejmujmy się, jeśli nie mamy szerokokątnego obiektywu. Drogę Mleczną równie dobrze sfotografujemy jasnym obiektywem stałoogniskowym o dłuższej ogniskowej. Mam tu na myśli w szczególności obiektywy o ogniskowych 35 i 50 mm. W takim przypadku będziemy mogli sfotografować samą centralną część Drogi Mlecznej. Możemy jednak pokusić się o zrobienie panoramy. Tak, w nocy, fotografując gwiazdy, również można robić panoramy. I bardzo do tego zachęcam, bo takie podejście ma wiele zalet.

Wykonując panoramę, możemy skorzystać z jasnego, w miarę taniego obiektywu. Korzystając z dłuższej ogniskowej i większej światłosiły obiektywu zrobimy zdjęcia Drogi Mlecznej z dużo większą ilością szczegółów w porównaniu do zdjęć zrobionych obiektywami bardzo szerokokątnymi. Finalnie, po złożeniu panoramy, otrzymamy zdjęcie o bardzo dużej liczbie pikseli. Po zmniejszeniu do standardowych rozmiarów, otrzymywanych „prosto z aparatu”, nasze zdjęcie będzie dużo bardziej szczegółowe, z szumem na zdecydowaniem mniejszym poziomie.